مریم میخانک بابایی
در 25 کیلومتری جنوب شرقی شهر گچساران استان کهگیلویه و بویراحمد و بر روی رودخانه زهره، قبل از پیوستن رودخانه خیرآباد به این رود و در مجاورت محلی به نام چَم‌شیر، نزدیک به مرز استان بوشهر سدی احداث شده است که گفته می شود پنجمین سد بزرگ کشور است.
درواقع رودخانه زهره با طول تقریبی 475 کیلومتر در سه استان فارس، کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان جریان دارد و در گذر طول مسیر از محل چَم‌شیر نیز عبور کرده که در فصولی از سال این رود به دلیل بارندگی های فصلی و وجود سیلاب ها از شرایط پرآبی برخوردار بوده که این امر دست اندرکاران حوزه آب و نیروی کشور را برآن داشت تا با راهبری و احداث سدی، از وجود سیلاب ها استفاده کرده و از هدررفت آب جلوگیری کنند.
کارشناسان حوزه محیط زیست معتقدند ۳۰درصد از آورد آب رودخانه زهره در شرایط دبی ( خروجی) کم رودخانه یعنی فصل‌های بهار، تابستان و پاییز از کیفیت مناسبی برخوردار نیست اما ۷۰درصد از آورد سالانه آب رودخانه در زمستان و به‌صورت سیلاب‌های بزرگ و دارای کیفیت مناسبی برخوردار بوده که با احداث و آبگیری سد چَم‌شیر کیفیت آب تعدیل می‌شود.
در حقیقت، کیفیت نامناسب آب رودخانه زهره به دلیل وجود چشمه‌های شور در ۲منطقه از مسیر رودخانه است. این رودخانه همواره آبی قابل دسترس اما با درصد شوری بالایی دارد اما جمع آوری این آب در سد چَم‌شیر همراه با سیلاب و بارش های فصلی می تواند از درصد شوری آب کم کرده و با رهاشدگی آب با
EC کمتر نیز می تواند آبی قابل استفاده به شمار آید و شرایط کمی و کیفی پایین دست سد نسبت به رژیم طبیعی رودخانه بهبود یابد.
بر اساس یافته های عینی و اندازه گیری
EC یا هدایت الکتریکی آب از مخزن سد چَم‌شیر، این یافته های جدید اعداد
1500 EC را نشان می دهد درحالیکه قبل از احداث سد این میزان اندازه گیری آب رودخانه زهره تا 2600 یا بعضا به 3 هزار
EC نیز اندازه گیری و رصد شده است به طوری که شوری آب برای مصارف کشاورزی مفید فایده نبوده است.
در واقع کنترل شوری آب در مناطقِ دارای بسترهای نمکی و چشمه‌های شور و جلوگیری از آلوده شدن آب در مناطق پائین دست تنگه چمشیر از جمله اقدامات و اهداف اصلی احداث سد چَم‌شیر بوده است.
از سوی دیگر، حفظ منابع آبی باکیفیت برای فصول گرم سال جهت مصارف کشاورزی می تواند اقدامی سازنده در برنامه ریزی های عمرانی و راهسازی، در هر گوشه ای از دنیا به حساب آید. آب کمیابی که به دلیل گرم شدن زمین می تواند با هر راهکار و برنامه ریزی به گونه ای حفظ و هدایت شود که حتی در فصول گرم سال نیز در شرایط فقدان بارش ها مورد استفاده قرار گیرد و به حفظ محصولات کشاوری و اراضی زیر کشت و اشتغال منطقه کمک کند، اما این آب بایستی قابل استفاده برای مصارف کشاورزی هم باشد که تعدیل کیفیت آب کشاورزی در سد چمَ‌شیر می تواند این آب را قابل استفاده کند.
گفته های کارشناسی و ارزیابی های اقتصاد کشاورزی در منطقه اذعان می دارد که ۸۴درصد اراضی کشاورزی در پایاب سد چَم‌شیر مربوط به استان خوزستان بوده که شامل ۵۰هزارهکتار اراضی "هندیجان" و ۶هزار هکتار اراضی "زیدون" می‌شود که سد چَم‌شیر با افزایش کیفیت و تنظیم کمیت آب رهاسازی شده، باعث افزایش راندمان کشاورزی در این منطقه شده و عملا شرایط کشت دوم را در فصولی که آب کیفیت مناسب ندارد، فراهم می کند.
محمد رضا فاضل معاون اجرایی طرح سد چَم‌شیر به اهمیت احداث سد برای مصارف کشاورزی اشاره می کند و می گوید: اگر این سد ساخته نمی شد همه آب سیلاب و باران در مسیر رودخانه زهره به دریا می رفت و این هدررفتگی آب مانند گذشته تداوم می یافت اما این سد با حفظ منابع آبی و تعدیل کیفیت آن، باعث شده است که ما این منابع آبی را در فصول گرم سال نیز داشته باشیم و با رهاسازی آن، این آب باکیفیت در اختیار اراضی زیر کشت منطقه گذاشته شده و به حفظ اقتصاد منطقه نیز کمک کند.
محمود محضرنیا مجری سد و نیروگاه چمشیر در باره عدم احداث و آبگیری این سد می گوید: در صورت عدم آبگیری این سد امکان جمع‌آوری حدود 2 میلیارد مترمکعب آب از دست می رفت که با توجه به اینکه این حجم عظیم آب رودخانه زهره وارد دریا می‌شود، هزینه هر مترمکعب آبی که از دریا شیرین‌سازی شده و منتقل می‌شود، حداقل 1.5 یورو است که میزان عدم‌النفع گسترده در تأخیر در آبگیری سد چَم‌شیر در این بخش نیز قابل مشاهده است.
آبگیری سد چمشیر و جمع آوری حجم آب به میزان 2.3 میلیارد مترمکعب در منطقه خشک کشور یک مزیت است و ارزش افزوده بسیار بالایی را نشانه می رود که می توان از این منابع آبی عظیم برای طول سال بهره برد و این سد، تنظیم کیفی ۱.۲ میلیارد مترمکعب آب برای کشاورزی پایاب را هم به همراه دارد
.
علاوه بر تعدیل کیفیت آب و حفظ منابع آبی، این سد می تواند در تولید برق نیز مثمرثمر واقع شود به طوری که 5 واحد نیروگاه برق آبی از نتایج احداث این سد به شمار می رود.
3 واحد 55 مگاواتی و 2 واحد 5.5 مگاواتی از جمله ظرفیت تامین برق این سد بوده که در آینده قابل بهره برداری خواهد بود. نیروگاه این سد سالانه 482 گیگاوات ساعت برق تولید می کند که به گفته مجری سد، عدم النفع آن با توجه به قیمت هرکیلو وات ساعت برق صادراتی حدود 10 سنت یورو بوده است.
مطالعات اولیه طرح سد چَم‌شیر از سال ۱۳۷۳ شروع و در سال ۸۸ مناقصه آن برگزار و با یک شرکت چینی کار احداث سد آغاز شده است. این سد با ارتفاع ۱۵۱ متر از تراز پی بلندترین سد وزنی از نوع بتنی غلتکی ایران بوده و دارای مخزن ۲.۳ میلیارد مکعب، دریاچه‌ای به طول ۴۸ کیلومتر و مساحت دریاچه ۵۱ کیلومترمربع در تراز نرمال است.
بهبود کیفی و مدیریت آب رودخانه زهره از اهداف اصلی این طرح بوده است که آبگیری آن در ماه پایانی سال گذشته آغاز گردیده است و بررسی روند ارتقا کیفی و ارزیابی اصلاح آب در رهاشدگی های آب این سد همچنان ادامه دارد.